Η ελληνική γλώσσα

 

Ένα άρθρο προ ημερών του συγγραφέα και δημοσιογράφου Τάκη Θεοδωρόπουλου για την ελληνική γλώσσα, μου άφησε πικρές σκέψεις και απαισιόδοξα μηνύματα. Γνωστές οι καταστάσεις και τα προβλήματα που συνοδεύουν διαχρονικά την εξέλιξή της, αλλά οριοθετημένα στην κατάλληλη βάση από τον αρθογράφο, μας προδιαθέτουν αρνητικά, για το τι μέλλει γενέσθαι του σημαντικότερου φορέα της εθνικής μας συνείδησης και του πολιτισμού μας, την ελληνική γλώσσα.

 

Το ζήτημα αφορά πρωτίστως την Παιδεία, την σημερινή εκπαίδευση, που είναι ο κύριος φορέας διαμόρφωσης της εθνικής γλώσσας. Και κατ’ επέκταση όλους εμάς που εκφραζόμαστε μέσω της γλώσσας.

 

Η διδασκαλία της προγονικής γλώσσας των αρχαίων πατέρων και των αντίστοιχων γραμματικών και συντακτικών κανόνων έχει περιοριστεί μόνο σε κάποια, σχετικά με το αντικείμενο, πανεπιστημιακά τμήματα. Αυτήν τη γλώσσα μπορούμε να μάθουμε να την διαβάσουμε, όμως δεν μπορούμε να την μιλήσουμε. Δεν μπορούμε να σκεφτούμε και να εκφραστούμε στη γλώσσα του Πλάτωνα και του Ευριπίδη. Μπορούμε όμως να αισθανθούμε την οικειότητα μέσα από τις λέξεις ή τη σύνταξη. Για όσους φυσικά από εμάς είχαν διδαχθεί αρχαία ελληνικά στο παρελθόν.

 

Η Καθαρεύουσα διδάχθηκε για ένα πολύ μεγάλο διάστημα. Είναι η μορφή της γλώσσας που πρότεινε ο Κοραής στον 18ο αιώνα και παρέμεινε μέχρι και τον 20ο αιώνα ως η επίσημη μορφή γραπτής και προφορικής επικοινωνίας.

 

Η Καθαρεύουσα έχει πολλά στοιχεία από την αρχαία ελληνική γλώσσα και αποτελεί έναν ενδιάμεσο κρίκο με τη Δημοτική γλώσσα. Αρκετά στοιχεία της πέρασαν στη Δημοτική, όπως φράσεις της δοτικής πτώσεως «εν ψυχρώ», «Δόξα τω Θεώ» κ.τ.λ.

 

Στην σημερινή εκπαίδευση χρησιμοποιείται η Δημοτική, η καθομιλουμένη όπως έχει διαμορφωθεί τα τελευταία χρόνια. Και είναι η γλώσσα που απέχει πλέον πολύ από την απλή καθαρεύουσα που χρησιμοποιούσαμε κάποτε, τουλάχιστον στον γραπτό λόγο. Οπότε και οι όποιες γέφυρες υπήρχαν με την αρχαία έχουν πλέον γκρεμισθεί.

 

Το γλωσσικό ζήτημα δίχασε για πολλά χρόνια την χώρα. Οι εκπρόσωποι του πνεύματος και οι λόγιοι χωρίσθηκαν σε δυο παρατάξεις με εντάσεις και οξείες αντιπαραθέσεις, μέχρι και ξυλοδαρμούς!

 

Η γενιά μου ξεκίνησε με την Καθαρεύουσα στο Δημοτικό, συνέχισε με την Δημοτική στο Γυμνάσιο με την εκπαιδευτική μεταρρύθμιση του Παπανούτσου, επανήλθε στην Καθαρεύουσα επί δικτατορίας και τέλειωσε στην τριτοβάθμια εκπαίδευση με την Δημοτική στην μεταπολίτευση.

 

Ένας πολύ καλός λόγος να αδυνατούμε να εκφραστούμε ορθά μετά από την σύγχυση που επέφεραν όλες αυτές οι αλλαγές.

 

Το 1982 καθιερώθηκε το μονοτονικό, καταργήθηκαν οι τόνοι και τα πνεύματα.

 

Πολύ αργότερα έγιναν κάποιες απόπειρες για την κατάργηση των ομόηχων φωνηέντων, να υπάρχει δηλαδή ένα φωνήεν αντί για δύο ή τρία, προφανώς τα θεώρησαν περιττά, να καταργηθούν οι δίφθογγοι, να εισαχθεί η χρήση συνδυασμών συμφώνων, όπως π.χ. γκ αντί γγ και να χαθεί τελείως η ετυμολογία των λέξεων που αφθονεί στην ελληνική γλώσσα. Ευτυχώς έμειναν μόνο στα χαρτιά.

 

Η ζημιά όμως είχε ήδη γίνει. Αντί η διαμορφωμένη γλώσσα να οδηγήσει σε μια εξοικείωση με τους αρχαίους συγγραφείς, οδήγησε στην αποξένωση. Αλλά και στους νεότερους των αρχών του περασμένου αιώνα. Οι παλαιότεροι μπορεί να μην μιλούσαμε τη γλώσσα του Παπαδιαμάντη ή του Βιζυηνού, είμαστε όμως σε θέση να κατανοήσουμε πλήρως τα κείμενά τους.

 

Οι σημερινές γενιές δεν είναι σε θέση να τα διαβάσουν στην αρχική γραφή τους, δυσκολεύονται. Αλλά μια μετάφραση, διασκευή, παράφραση, όπως θέλετε πείτε το, αφαιρεί από τα κείμενα αυτά, τα υποβαθμίζει.

 

Διαβάζοντας κείμενα που βλέπουν το φως της δημοσιότητας σήμερα, διαπιστώνετε, όσοι έχετε μια καλή άρθρωση του λόγου, να βρίθουν από ανορθογραφίες ή ασυνταξίες. Αδυναμίες του κειμενογράφου να εκφέρει ορθά την άποψή του και να γίνει κατανοητή χωρίς παρερμηνείες.

 

Δεν είναι και ο γράφων αμέτοχος, καθώς πολλές φορές προβληματίζεται για την ορθότητα μιας φράσης, καθώς μονίμως ισορροπεί μεταξύ δημοτικής και καθαρεύουσας, αλλά και για τη χρήση του ήτα ή του γιώτα, του όμικρον ή του ωμέγα, ή που τονίζεται η λέξη κι αν τονίζεται. Αλλά αυτά αποτελούν το μικρότερο λάθος. Προέχει η ορθή και κατανοητή έκφραση. Και για μεν το γραπτό λόγο μπορείς να έχεις κάποιες αναστολές και τον χρόνο μέχρι να το ψάξεις, αλλά για τον προφορικό “το μπουμπουνίζεις”, κατά την προσφιλή μου έκφραση κι όποιον πάρει ο χάρος!

Τα τελευταία χρόνια η εισαγωγή λέξεων από την Δύση, δημιούργησαν μια νέα σειρά λέξεων, τα γκρίγκλις, όπου οι αδυναμίες ή ανεπάρκειες, ή η βιασύνη του γράφοντος καθιέρωσαν νέο λεξιλόγιο, προσιτό σε νεότερους αλλά ακατανόητο για τους παλαιότερους. Πολύ ορθά διαβάζω πως σε κάποιους όρους διαγωνισμών για πεζογραφία έχουν απαγορευτεί. Μια προσπάθεια για τη διατήρηση της εθνικής μας γλώσσας, μάταιη ίσως.

 

Ο αρθογράφος δεν παίρνει θέση μεταξύ δημοτικής, καθαρεύουσας ή αρχαϊζουσας. Διατυπώνει τις απόψεις του για τη γλώσσα που θέλουμε να εκφραζόμαστε. Και τέλος στέκεται στα “ζωντανά ελληνικά”, τα ελληνικά της λογοτεχνίας μας, της τόσο εγκατελειμμένης:

 

Η γλώσσα που μιλάμε είναι το κεφάλαιο της συλλογικής μας ευαισθησίας. Και πως καλλιεργείται η συλλογική μας ευαισθησία και μέσα από αυτήν η αντίληψη για τον κόσμο τον οποίο ζούμε;

 

Πώς αποκτούμε ευρωπαϊκή συνείδηση; Μια συνείδηση που δεν είναι μόνο αρχές και κανόνες. Είναι η αίσθηση, το αίσθημα, που σου δίνουν οι λέξεις. Η γλώσσα που μιλάμε είναι πριν απ’ όλα η δύναμη του αισθήματός μας

 

Ποια ελληνικά παραδίδουμε στα παιδιά μας; Την αβαθή γλώσσα των τελευταίων δεκαετιών που αγνοεί τις καταβολές της; Αυτή είναι η μεγαλύτερη ήττα της παιδείας μας. Από τη μια η ανικανότητά της να βρει έναν τρόπο για να συμφιλιώσει τη σημερινή γλώσσα με την αρχαιότητά της. Από την άλλη να μην μπορεί να τη συμφιλιώσει ούτε καν με τον εαυτό της.

 

Τα ελληνικά της λογοτεχνίας μας, η γλώσσα του Σολωμού και του Παπαδιαμάντη, μας κράτησαν όρθιους ακόμα και στις δυσκολότερες στιγμές. Αυτά τα ελληνικά, θέλουμε να κληροδοτήσουμε στις νεότερες γενιές.